65 Yaş Üstü Hakları 2022 (Sosyal, Sağlık, Bakım, Ulaşım)

Ülkemizde 65 yaş üstü yaşlıların hakları ve yaşlılara sağlanan sosyal, sağlık, bakım ve ulaşım gibi pek çok destek bu sayfamızda yer alıyor. Hasta, yoksul, maddi anlamda zorluklar yaşayan veya kimsesi olmayan yaşlılarımız devlet güvencesiyle birçok alanda yardım alabiliyor.

Sosyal Yardımlar

Yaşlı vatandaşlara devlet tarafından sağlanan sosyal yardımlar, yaşlı aylığı ve SYDV tarafından verilen gıda, yakacak, barınma gibi yardımları kapsıyor. Bu kategorideki yardımların tamamını aşağıda detaylarıyla öğrenebilirsiniz.

Yaşlı Aylığı (2022 Sayılı Kanuna Göre)

65 yaşını doldurmuş muhtaç, güçsüz ve kimsesiz Türk vatandaşlarına 2022 sayılı kanun kapsamında yaşlı aylığı bağlanmaktadır. Yaşlı aylığı 2022 yılında 864.89 TL olarak ödenmektedir. Başvuru şartları ise şu şekilde;

T.C. vatandaşı,
65 yaşını doldurmuş,
Nafaka geliri olmayan,
2828 sayılı sosyal hizmetler kanununa göre harçlık almayan,
Sosyal güvenlik kurumlarından gelir veya aylık hakkından yararlanmayan,
Uzun vadeli sigorta kollarına bağlı çalışmayan,
Kendisi ve eşi hesaba katılarak kişi başına düşen ortalama aylık geliri, asgari ücretin 1/3’ünden az olması şartlarını sağlayan herkes yaşlı aylığından yararlanabilmektedir.

Yaşlı aylığı başvurusu yapmak için ikamet edilen il veya ilçedeki Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfına müracaat edilmesi gerekiyor. Başvuru sahiplerinin ve ev içinde beraber yaşadığı kişilerin gelir, servet, harcama durumları soruşturulur ve vakıf mütevelli heyetlerince başvurular karara bağlanır. Aylık almaya uygun görülen vatandaşların ödemeleri ilgili ayın 5’i ve 9’u arasında PTT üzerinden yatırılır. Ödemenin hesaba yatmasından sonra aylık alan kişiye SMS ile bilgi verilir. Aylıklar PTT gişelerinden şahsen alınabileceği gibi, kartla PTT ATM’lerinden veya istenirse hiçbir kesinti olmadan konutta teslim hizmeti ile evden de alınabiliyor.

Kanuna göre bu aylıklar kişinin rızası olsa dahi haczedilemez ve başkasına devredilemez. 65 yaşını doldurmadan evvel %40 ve %69 arasında engelli aylığı alan kişilerin ödemeleri engelli aylığı olarak yapılmaya devam eder. Yaşlı aylığı alırken %70 üzerinde engelli olduğunu sağlık kurulu raporuyla kanıtlayabilen kişilerin aylıkları %70 ve üzeri engelli aylığına geçirilir.

Eşi Vefat Etmiş Yaşlı Kadınlara Yönelik Nakdi Yardım

SYDV tarafından eşi vefat eden kadınlara yönelik nakit para yardımından yaşlı kadınlar da yararlanmaktadır. 2022 sayılı kanun gereği engelli veya 65 yaş aylığı alan kişi dul aylığı da alabilmektedir. Bu yardımdan yararlanabilmek için son resmi nikahlı eşin vefat etmiş olması gereklidir. Aylık için başvuran kadının hanesinde yaşayan kişilerden sosyal güvencesi varsa aylık bağlanmamaktadır. Ayrıca kadın, bakıcı konumunda evde bakım aylığı alıyorsa yine bu yardımdan yararlanamaz. Ancak evde bakım aylığı alan kişi başvuru sahibiyle aynı kişiyse dul maaşından yararlanabilir.

Başvurular ikamet edilen il veya ilçe Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfına nüfus cüzdanı ile yapılmaktadır. Gerekli şartları sağlayan kadınlara vakfın mütevelli heyeti tarafından onay verilmesi halinde nakdi yardım desteği sağlanmaktadır.

SYDV Yardımları

SYDV tarafından sağlanan ve özel şartları bulunan gıda, yakacak barınma vb. düzenli yardımlar bulunmaktadır. Bu yardımlar 3294 sayılı sosyal yardımlaşma ve dayanışma teşvik kanunu kapsamında sağlanıyor. Yardımlardan yararlanabilecek kişilerin hanesinde sosyal güvenceli birinin bulunmaması ve SYDV mütevelli heyeti tarafından muhtaç olarak değerlendirilmesi lazım. Ancak hane içinde sosyal güvenceli biri varsa, hane içi kişi başına düşen gelir asgari ücretten 1/3 oranında az olmalıdır. Bu şartları sağlayan herkes ikamet edilen bölgedeki Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarına müracaat edip yardımlardan faydalanabilmektedir.

SYDV Evde Bakım Hizmetleri

Muhtaç durumda olan yaşlı vatandaşların ev temizliği, kişisel bakım, temel ve gerekli ihtiyaçlarının giderilebilmesi için SYDV tarafından yaşlı ve engellilere evde bakım hizmeti verilmektedir. SYDV evde bakım hizmetlerinden yararlanabilmek için gerekli şartlar şu şekilde;

Engelli evde bakım desteği almayan,
Muhtaç durumda olmakla beraber kişisel bakımlarıyla temel ve gerekli ihtiyaçlarını gideremeyen,
Ağır kronik hastalığı sebebiyle öz bakımını yapamayan engelli ve yaşlı kişiler yardımdan yararlanabilir.

SYDV evde bakım hizmetine başvuru yapmak için ikamet edilen bölgedeki vakıfa müracaat edilmesi gereklidir.

Sağlık Hizmetleri

Yaşlılar için Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülen tıbbi ve sosyal hizmetler bulunmaktadır. Hizmet içeriğinde hasta nakil, sosyal inceleme ve değerlendirme, hasta eğitimi ve uğraşı, hasta ve ailesinin psikososyal eğitimi, kurum bakımına yerleştirme ve sosyal etkinlikler gibi faaliyetler bulunmaktadır. 65 yaş üstü sağlık hakları konusunda diğer bilinmesi gerekenler aşağıda alt başlıklar halinde yer almaktadır.

Yaşlıların Hastanelerdeki Hakları ve Öncelikleri

Yaşlı vatandaşların hastanelerde sağlık hizmeti alırken öncelikleri vardır. 65 yaş üstü vatandaşlar hastanelerden randevu aldığında öncelikli olarak hizmet alırlar. Yaşlı hastaların daha iyi hizmet alabilmeleri için hastane işlemlerinde yardımcı olacak refakatçi personel temini sağlanmaktadır. Ek olarak koruyucu sağlık hizmetleri kapsamında grip aşısı yılda 1 defa, vücudun farklı bölgelerinde ciddi enfeksiyon hastalıklarına karşı uygulanan pnömokok aşısı ise 5 yılda 1 defa olmak kaydıyla SGK tarafından sağlanmaktadır.

Palyatif Bakım Hizmetleri

Palyatif bakım, hayatı tehdit eden hastalıklarla karşı karşıya olan hastalar ve ailelerine tıbbi, sosyal, psikolojik ve manevi destek vererek acılarını hafifletmek, önlemek ve yaşam kalitelerini arttırmak için verilen bir hizmettir. 2014 yılında yürürlüğe giren palyatif bakım hizmetleri yönergesine göre bu hizmetlerden yaşlılar da yararlanabiliyor.

Palyatif bakım hizmetleri Sağlık Bakanlığına bağlı yataklı sağlık tesisleri veya tesis dışında aile hekimi ve evde sağlık hizmet birimleri tarafından yürütülmektedir. Yataklı sağlık tesislerinde kanser, ileri evrede KOAH, inme, böbrek yetmezliği, kalp yetmezliği, ALS, Alzheimer, organ yetmezliği, HIV/AIDS gibi yaşamı tehdit eden hastalıklara tedavi uygulanmaktadır. Taburcu olan hastaların devam tedavisi gerekliyse evde sağlık birimlerince takipleri yapılır ve tedavilerine devam edilir.

Evde Sağlık Hizmetleri

Evde sağlık hizmeti de yine Sağlı Bakanlığı tarafından sağlanan bir destektir. Oldukça kapsamlı olan hizmet içeriğinde ise, muayene ve tanı koyma, sağlık kurulu raporu çıkarılması, süresi dolan raporun yenilenmesi, ilaçların reçete edilmesi, tetkik ve tedavi, rehabilitasyon, eğitim ve destek, ağız ve diş sağlığı hizmeti, evden hastaneye veya hastaneden eve nakil, hasta ve ailesinin bakım süreçleri hakkında bilgilendirilmesi, hastanın ihtiyacı olan, tedaviye yardımcı tıbbi cihazların hizmet süresince hastanın kullanımına sunulması, hastanın sosyal hizmetlere ihtiyacı varsa ilgili kurum ve kuruluşlarla gerekli bağlantıların kurulması, evde sağlık hizmetleri ve palyatif bakım hizmetlerinin bütünleşmesinin sağlanması.

Yukarıda belirttiğimiz faaliyetlerin sağlandığı evde bakım hizmetinden yaşlıların faydalanabilmesi için aşağıdaki hastalıklardan birine sahip olmaları gerekmektedir. Buna göre;

Yaşam kalitesini bozan düzeyde hastalığı,
Yaşlılık halinden dolayı sağlık hizmetlerine ulaşamaması,
Yatağa bağlı,
KOAH vb. solunum hastalığı,
İleri derecede kas hastalığı,
İleri dönem kanser şeklinde sorunları olan yaşlı bireyler evde bakım hizmetlerinden yararlanabilir.

Evde sağlık hizmetine başvuru yapmak için öncelikle 444 38 33 numaralı telefon aranır ve müracaat edilir. Çağrı merkezindeki görevli personel gerekli işlemleri başlatır ve başvuru sahibi ilgili hastane ekiplerine yönlendirilir. Sonrasında müracaat yapan kişinin durumu, hekim ve yardımcı sağlık personelinden oluşan bir ekip tarafından evinde ziyaret edilerek belirlenir. Son aşamada hizmet alacak kişinin evde sağlık hizmeti tedavi planı oluşturularak en kısa sürede çalışmalara başlanır.

Evde Bakım Hizmetleri

Evde bakım yardım desteği engelli bireylerin bakımını üstlenen akrabası veya vasisi gibi üçüncü kişilere yapılan maddi bir sosyal yardım desteğidir. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü tarafından sağlanan bu hizmetten aşağıdaki üç gerekli şartı sağlayan engelli yaşlılar faydalanabilmektedir.

Heyet raporu veren hastanelerden alınan engelli sağlık kurulu raporunda en az %50 engelli ibaresinin ve ağır engelli/tam bağımlı durumu bölümünde “evet” ibaresinin olması,
Hizmet alacak kişinin her türlü hane geliri toplamı esas alınarak kendisine düşen aylık tutarın, bir aylık net asgari ücretin 2/3’ünden daha az olduğu gelir testi raporu ile tespit edilmesi,
Engelli kişinin başkasının yardımı olmadan hayatını idame ettiremeyeceği şekilde muhtaç olduğunun bakım hizmetleri değerlendirme heyetinin raporu ile tespit edilmesi, zorunludur.

Yaşlı Bakım Hizmetleri

Yaşlı bakım hizmeti, günlük hayatın devam edebilmesi için bakıma ihtiyaç duyan yaşlı vatandaşların kişisel bakım ve sosyal destek aldığı bir hizmet türüdür. Yaşlılar kendi aile ve ev ortamında ihtiyaçları giderilerek çevrelerinden kopmadan yaşayamıyorsa Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına bağlı yatılı bakım hizmetlerinden faydalanabilirler. Huzurevleri, huzurevi yaşlı bakım rehabilitasyon merkezleri ve yaşlı yaşam evleri bu alanda yaşlılara destek olmaktadır. Huzurevleri kendi ihtiyaçlarını karşılayabilecek bağımsız yaşlılara hizmet verirken, yaşlı yaşam evleri ise bakım gerektiren yaşlı vatandaşlara süresiz ve yatılı hizmet verir. Bunların yanı sıra yaşlı bireylerin sosyal hayata kazandırılması için farklı programlar ve hizmetler de bulunmaktadır.

Huzurevleri ve Huzurevi Yaşlı Bakım Rehabilitasyon Merkezleri

Bakanlığa bağlı huzurevleri ve huzurevi yaşlı bakım rehabilitasyon merkezlerinde 60 yaş üstü bireyler hizmet alabilmektedir. Bu kurumlarda yaşlılara, barınma, öz bakım, sağlık, sosyal ve psikolojik destek, rehabilitasyon, sosyal aktivite, beslenme ve temizlik gibi hizmetler sağlanmaktadır. Huzurevleri ve huzurevi yaşlı bakım rehabilitasyon merkezleri ücretli olarak hizmet verirler. Ancak ekonomik durumu kötü olan yaşlılar indirimli veya ücretsiz olarak hizmet alabilmektedir.

Huzurevi kabul şartları arasında kişinin, 60 yaş ve üzeri olması, yeme, içme, banyo, tuvalet gibi günlük yaşam faaliyetlerini tek başına yapabilecek durumda olması, ruh sağlığının yerinde olması, uyuşturucu ya da alkol bağımlısı olmaması, sosyal veya ekonomik yoksunluk içinde olduğu sosyal inceleme raporuyla belirlenmiş olması koşulları bulunuyor.

Huzurevi yaşlı bakım rehabilitasyon merkezi kabul şartlarında ise kişinin, 60 yaş ve üzeri olması, bedensel ve zihinsel gerilemeler sebebiyle belirli süreli ya da sürekli olarak özel ilgi, destek, korunma ve rehabilitasyon gereksinimi olması, ruh sağlığının yerinde olması, bulaşıcı hastalığının olmaması, uyuşturucu madde ya da alkol bağımlısı olmaması, sosyal veya ekonomik yoksunluk içinde olduğu sosyal inceleme raporuyla belirlenmiş olması gereklilikleri bulunuyor.

Huzurevleri ve huzurevi yaşlı bakım rehabilitasyon merkezlerine başvurular ikamet edilen bölgedeki huzurevi veya merkez müdürlüklerine, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı il müdürlüklülerine, sosyal hizmetler merkezlerine veya engelli ve yaşlı hizmetleri genel müdürlüğüne yapılabilmektedir. Kamu kurumları ve vatandaşların il müdürlüklerine bildirdikleri acil ihbarlar neticesinde yaşlı kişinin başvurmasına gerek kalmadan kabul süreci başlatılabiliyor. Ayrıca basına yansıyan haberler ve Alo 183 hattına yapılan bildirimler de başvuru olarak kabul edilmektedir.

Geçici ve Gündüz (Misafir) Bakım Hizmeti

Geçici ve gündüz bakım hizmeti ile, huzurevleri ve huzurevi yaşlı bakım rehabilitasyon merkezlerinde yer olması durumunda geçici süreli yatılı veya gündüz bakım için yaşlı vatandaşlar kabul edilebiliyor. Buradaki hizmet koşulları ise şu şekilde;

Yaşlıların huzurevlerine kabul koşullarına sahip oldukları ile ilgili belge,
Kaldıkları süre dahilinde kuruluşun mevcut kurallarına uymak,
Kuruluşun yaşlılar verdiği günlük hizmetlerden yararlanmak,
Geçici süre ile kalanların kaldıkları odanın ücretini, gündüz bakım alanların ise oda ücretinin %75’sini ödemek,
Gündüz bakım hizmeti alanların ulaşımlarının yaşlı veya yakınları tarafından sağlanması esasları bulunmaktadır.

Son olarak huzurevleri veya huzurevi yaşlı bakım rehabilitasyon merkezlerinde kalan kişilerin sağlık ve ziyaret amaçlı başka bir şehirdeki kuruluşta en fazla 20 gün ücretsiz kalma şansları bulunmaktadır.

Yaşlı Yaşam Evi

Yaşlı yaşam evi, huzurevlerine bağlı ek ünite olarak açılmış, huzurevlerinde kalma şartlarını sağlayan 3-6 arasında yaşlının eşleriyle birlikte kalabileceği, tercihen her yaşlının ayrı bir şekilde kullanabileceği oda, mutfak, banyo ve tuvaletten oluşan, her türlü hizmeti kuruluş müdürlüğünce sağlanan evler ve apartmanlardır. Bu evler özellikle daha çok şehir merkezlerine ve toplu yaşam alanlarında müstakil ev veyahut apartman olarak açılmaktadır. Huzurevlerinde sunulan tüm hizmetler yaşlı yaşam evlerinde de verilmektedir.

Yaşlı yaşam evlerinde kalma ve başvuru koşulları, huzurevinde kalma ve başvuru koşulları ile aynıdır. Huzurevlerine veya Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler il müdürlüklerine yapılan başvurulardan sonra gerekli yönlendirmeler başvuru sahibine yapılmaktadır. Ücret koşulları da yine huzurevi ücret koşullarıyla aynıdır.

Özel Huzurevleri

Özel huzurevleri, 55 yaş üstündeki vatandaşlara sürekli bakımlarının ve psikolojik, sosyal rehabilitasyonlarının sağlandığı yatılı sosyal hizmet kuruluşlarıdır. 55 yaş altındaki kişilerin ise zorunlu hallerde kuruluşa kabulü hazırlanacak sosyal inceleme raporuna göre yapılmaktadır. Bu kuruluşlarda huzurevlerinde verilen hizmetlerin tamamı sağlanmakladır.

Özel huzurevlerinin ücretleri, bulundukları ilin valilikleri tarafından her yıl taban ve tavan fiyatı aşılmayacak şekilde kuruluş tarafından belirlenmekte olup, ücretler yaşlı birey veya yakını tarafından ödenir. Ancak darüşşafaka cemiyeti kuruluşları hariç her kuruluş kapasitesinin en az %3’ü kadar ücretsiz yaşlıya bakmak zorundadır. Ücretsiz bakım alacak yaşlıların, devlete ait huzurevlerinde ücretsiz bakılan yaşlılarla aynı şartlara sahip olmaları gerekmekte ve bu kişiler bakanlığın il müdürlüklerince belirlenmektedir.

Gündüz Bakım Merkezleri

Gündüz bakım merkezleri, hayatını kendi ev ortamında veya ailesiyle devam ettiren yaşlılar ile Alzheimer ve özellikle unutkanlığın ön planda olduğu diğer hastalıklara sahip bireylere destek veren bir sosyal hizmet kuruluşudur. Burada amaç kişilerin yaşam kalitelerini arttırmak, psikolojik, sosyal ve sağlık gereksinimlerini karşılamada yardımcı olmak ve aynı zamanda boş vakitlerin değerlendirilmesine katkı sağlamaktır.

Ülkemizde gündüz bakım hizmetleri, huzurevleri ve huzurevi yaşlı bakım merkezleri ile beraber aktif yaşam merkezleri oluşumuyla bağımsız gündüz kuruluşlarında verilmektedir. Ek olarak yerel devlete ait veya özel kuruluşlar tarafından da yaşlılara yönelik gündüz bakım hizmetleri verilmektedir.

Aktif Yaşam Merkezleri

Engelli ve yaşlı bireylere yönelik gündüz hizmetleri aktif yaşam merkezleri adı altında verilmektedir. Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına bağlı olarak hizmet veren aktif yaşam merkezleri, yaşlı ve engelli kişilerin yaşam kalitelerini arttırmak ve sosyal hayata aktif bir şekilde katılımlarını sağlamak amacıyla faaliyet gösteriyor. Burada vatandaşlara ve ailelerine rehberlik, destek hizmeti ve evde gündüz bakım hizmeti sunulmaktadır.

Yaşlı Destek Programı (YADES)

YADES, Türkiye’deki bakım ve destek hizmetine ihtiyaç duyan 65 yaş üstü vatandaşlara, yaşadıkları yerlerde ihtiyaçları doğrultusunda hizmet veren yerel yönetimlerce uygulanan bir programdır. Büyükşehir belediyeleri bünyesinde yürütülen YADES programı yaşlılara evde bakım hizmetleri ile gündüz bakım hizmeti sunmaktadır. Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı YADES programı kapsamında büyükşehir belediyelerine destek olmaktadır.

YADES şu anda 13 büyükşehirde uygulanmakta ve ilerleyen senelerde bütün belediyelerde olması hedeflenmektedir. Buna göre projenin uygulandığı Antalya, Diyarbakır, Erzurum, Gaziantep, Sakarya, Kayseri, Kahramanmaraş, Şanlıurfa, Trabzon, Kocaeli, Malatya, Samsun, Ordu şehirlerinde ikamet eden 65 yaş üstü bireyler büyükşehir belediyelerine müracaat ederek YADES programında faydalanabilmektedir.

Ulaşım Hizmetleri

65 yaş üstü bireyler, demiryolları, denizyollarının şehir içi hatları ve şehir içi toplu taşıma hizmetlerinden ücretiz olarak yararlanmaktadırlar. Demiryolları ve denizyollarının şehirlerarası hatlarından ise %50 indirimli olarak yararlanmaktadır. Bu iki uygulamadan da yararlanmak için nüfus cüzdanı ibraz etmek yeterlidir.

Yüksek hızlı trenler ve ana hat trenlerinde seyahat edecek 60 yaş üstü vatandaşlar %20, 65 yaş üstü vatandaşlar ise %50 indirimli seyahat ederler. Kent içi yolcu taşıyan Başkentray ve Marmaray banliyö hatlarında 65 yaş üzeri yolcular ücretsiz seyahat etmektedirler. Banliyö trenlerinde kapılara yakın koltuklar yaşlı, engelli ve hamile yolculara öncelikli olacak şekilde tahsis edilmiştir. Ayrıca Ankara, Konya, Eskişehir, Pendik yüksek hızlı tren garlarında yürümekte zorluk çeken yaşlı ve engelli yolculara yönelik gerekli destek ve taşıyıcı personel tarafından yardım hizmeti sağlanmaktadır.

Hava yolu seyahatlerinde ise iç ve dış hatlar uçuşlarında, hava yolu şirketleri zaman zaman yaşlı bireylere özel kampanyalı bilet uygulaması sunmaktadır. Bu kampanyaları araştırıp takip etmek gerekmektedir.